Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką – obchody w Jaśle.

 

Prezydent Andrzej Duda, ustanowił 24 marca Narodowym Dniem Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką. Tego dnia w 1944 roku dokonano egzekucji na rodzinie Ulmów w Markowej. Niemiecka żandarmeria zamordowała wówczas Józefa Ulmę, jego ciężarną żonę Wiktorię i sześcioro ich małoletnich dzieci oraz ośmioro ukrywanych przez nich Żydów: Gołdę Grunfeld, Leę Didner z córeczką oraz Saula Goldmana i jego czterech synów.

Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką po raz pierwszy był obchodzony w naszym kraju w 2018 roku.

W Jaśle uczczono 24 marca bohaterów, którzy oddali życie, niosąc pomoc prześladowanym przez Niemców osobom żydowskiego pochodzenia.

Obchody rozpoczęło złożenie kwiatów pod tablicą upamiętniającą Juliana Neya – młodego lekarza, który w wieku zaledwie 32 lat oddał życie za pomoc żydowskiej nauczycielce Sarze Miller. Pamiątkowa tablica znajduje się w budynku dawnej siedziby gestapo przy ulicy Za Bursą – miejscu kaźni, gdzie więzieni i mordowani byli polscy patrioci. To właśnie tu Ney wraz z Anną Bogdanowicz zostali zamordowani za przygotowanie fałszywych dokumentów, które pozwoliły Sarze Miller uciec z getta i przeżyć wojnę.

Kolejnym punktem uroczystości było oddanie hołdu Eleonorze Goleń – rozstrzelanej przez Niemców 5 stycznia 1943 roku za udzielanie pomocy rodzinie żydowskiej. Tablica jej poświęcona, umieszczona na budynku Sądu Rejonowego w Jaśle, przypomina o dramatycznych wyborach, przed jakimi stali zwykli ludzie w nieludzkich czasach. Eleonora Goleń, jak wielu innych, wybrała człowieczeństwo – ceną była śmierć.

Wartę honorową zaciągnęła przy niej młodzież należąca do Jednostki Strzeleckiej 2094 im. ppłk. Stanisława Soczka Związku Strzeleckiego „Strzelec” Józefa Piłsudskiego, działającej przy Liceum Ogólnokształcącym im. Marii Skłodowskiej – Curie w Kołaczycach.

W obchodach dnia pamięci uczestniczyła m.in. rodzina Eleonory Goleń i przedstawiciele Gminy Wyznaniowej Żydowskiej z Krakowa na czele z Tomaszem Grebnerem.

W Zespole Szkół Usługowych i Spożywczych im. gen. Józefa Hallera w Jaśle młodzież tej placówki przygotowała okolicznościowy program – montaż słowno-muzyczny. Wręczono tam też dyplomy za najlepsze prace w konkursie plastycznym „Nie bądźcie obojętni”. Laureatkami zostały: Wiktoria Mazur (I miejsce), Karolina Sroka (II) i Ewelina Reczek (III).

W trakcie obchodów przypomniano o mieszkańcach powiatu jasielskiego, dla których ratowanie Żydów było moralnym imperatywem, nawet kosztem własnego życia. Należą do nich: Anna Kopeć z Sowiny, dr Julian Ney i Anna Bogdanowicz, Helena i Jan Kosiba, rodzina Borutów z Huty Polańskiej, rodzina Twardzickich z Bieździadki, Apolonia i Stanisław Gacoń, Zbigniew Paczos oraz Andrzej Garbuliński.

Do zgromadzonych w auli szkoły starosta Adam Pawluś powiedział: – Cieszymy się, że są tu młodzi ludzie, którzy dowiadują się o tych faktach i naszych miejscowych bohaterach, którzy w tych okropnych czasach zachowali się tak jak trzeba. Polacy ratujący Żydów byli, są i powinni być wzorem i inspiracją dla przyszłych pokoleń. Ich postawa i determinacja w niesieniu bezwarunkowej pomocy zasługują na największy szacunek. To bez wątpienia przykład zachowania pełni człowieczeństwa w niezwykle trudnych warunkach. Pokazuje, że wojna nie tylko niesie okrucieństwo i sieje zniszczenia, ale także weryfikuje kim tak naprawdę jesteśmy i czy wartości takie jak dobro, heroizm i miłosierdzie nie są nam obce.

 

 Uratowali Sarę Diller

 

Julian Ney urodził się 18 lipca 1910 roku, w jasielskim Gimnazjum zdał maturę w 1929 roku, studiował medycynę na Uniwersytecie im. Jana Kazimierza we Lwowie. W czasie okupacji pracował w Jaśle, należał do Armii Krajowej, mieszkał w domu, który został włączony do getta. Na jego prośbę Niemcy pozwolili mu zostać w swoim domu. Leczył zamkniętych w getcie. Podczas wizyty u chorej Żydówki poznał jej córkę Sarę Diller, nauczycielkę z Jasła, przyjaciółkę Anny Bogdanowicz, która z pomocą Juliana Neya przemycała kobietom jedzenie i lekarstwa. Oboje postanowili uratować dziewczynę.

Anna Bogdanowicz wraz z mężem i dziećmi mieszkała przed wojną w Kielcach. Po wybuchu wojny rodzina przeniosła się do Jasła, do rodziców Anny. Tam też odnowiła znajomość z Sarą Diller, żydowską nauczycielką i przyjaciółką z dawnych lat. Gdy w sierpniu 1942 roku pojawiły się pogłoski o likwidacji getta, Ney i Bogdanowicz zorganizowali ucieczkę dla Sary Diller i jej matki. Pomogli zdobyć im odpowiednie dokumenty oraz kryjówkę w okolicach Kielc. W listopadzie 1942 roku Ney i Bogdanowicz zostali aresztowani. Bogdanowicz trafiła do obozu koncentracyjnego Auschwitz, gdzie zmarła na tyfus. Ney został zakatowany w trakcie tortur w więzieniu Gestapo. Zmarł 17 października 1943 roku. Sara Diller uciekła do Warszawy. Pod zmienionym nazwiskiem Janina Dubiel została wywieziona jako Polka na roboty do Austrii. Przeżyła wojnę i wyjechała do Izraela.

19 września 1983 r. Anna Bogdanowicz i Julian Ney zostali uhonorowani tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, najwyższym cywilnym odznaczeniem izraelskim, przyznawanym przez Instytut Męczenników i Bohaterów Holokaustu Yad Vashem.

 

Zaopiekowała się dziewczynką

 

Eleonora Goleń (z domu Wojnarowicz) mieszkała w Niegłowicach. Podczas okupacji niemieckiej jej mąż Stanisław pracował w kopalni ropy naftowej w Harklowej. Latem 1942 roku przyprowadzono do Eleonory 10-letnią żydowską dziewczynkę Annę Parzyczewską. Ojciec dziewczynki był fryzjerem w Bieczu i przed wojną Eleonora Goleń znała rodzinę Parzyczewskich. Za zgodą męża postanowiła przyjąć Annę pod swój dach. Dziewczynka miała tzw. dobry wygląd i mogła uchodzić za polskie dziecko. Eleonora Goleń nauczyła dziewczynkę katolickich modlitw. Sądziła, że nikt obcy nie domyśli się, że w rzeczywistości jest to dziecko żydowskie. Od początku wiedzieli tylko najbliżsi sąsiedzi i bliska rodzina. Niestety, na skutek donosu, w grudniu 1942 roku Eleonora Goleń i Anna Parzyczewska zostały aresztowane przez gestapo i przewiezione do więzienia jasielskiego, gdzie obecnie znajduje się sąd. Dziewczynkę rozstrzelano 10 grudnia 1942 roku. Wyrok na Eleonorę Goleń poprzedzony był miesięcznym śledztwem. 5 stycznia 1943 roku Eleonora Goleń została wyprowadzona z więzienia w Jaśle i rozstrzelana. Jej egzekucja miała charakter pokazowy. Oprowadzono ją po okolicy nago, pokazując mieszkańcom miasta, co grozi za przechowywanie Żydów. Po egzekucji Niemcy nie pozwoli zabrać ciała Eleonory Goleń. Miejsce jej pochówku pozostaje nieznane.

 

Więcej informacji o obchodach:

 

Pamięć, która zobowiązuje – Jasielskie obchody Narodowego Dnia Pamięci Polaków ratujących Żydów

 

Powiatowe obchody Narodowego Dnia Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką

 

Polacy pomagali Żydom w czasie okupacji. Dzisiaj przypominamy o ich bohaterskiej postawie

 

W Jaśle oddano hołd Polakom ratujących Żydów podczas okupacji niemieckiej. Uroczystość z udziałem Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie

 

Jasielskie obchody Narodowego Dnia Pamięci Polaków ratujących Żydów