Wystawa „Stanisław Kadyi – Lekarz – Kolekcjoner – Paleontolog”.

Z okazji 50-lecia istnienia Muzeum Regionalnego w Jaśle otwarta została wystawa : „Stanisław Kadyi – lekarz, kolekcjoner, paleontolog”. Wystawa obejmuje niewielką część zbiorów ofiarowanych Miastu i jest odzwierciedleniem tego, czym pasjonował się i zajmował wybitny jaślanin Stanisław Kadyi. Jego nazwisko wpisało się na trwale w dzieje miasta i całego regionu.

13 I 1900 r. w Jaśle urodziło się trzecie dziecko Józefa i Marii z domu Chowanetz – chłopiec otrzymał na imię Stanisław. Rodzina Kadyich była rodziną lekarską: Józef był długoletnim dyrektorem jasielskiego szpitala, jego brat Henryk wykładowcą i profesorem anatomii na Uniwersytecie Jagiellońskim i Uniwersytecie Lwowskim – na tym ostatnim współtworzył Wydział Lekarski. Karierę w medycynie wybrał syn Józefa – Zdzisław, który pracował jako chirurg.

Nic zatem dziwnego, że młody Stanisław - który kilka miesięcy przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości zdał maturę w jasielskim gimnazjum – podjął w 1921 r. studia na Wydziale Lekarskim UJ. 14 V 1926 r. został doktorem nauk medycznych i rozpoczął pracę w krakowskiej Klinice Okulistycznej pod kierunkiem prof. Kazimierza Majewskiego – jednego z najwybitniejszych polskich okulistów. Doktor Kadyi poszerzał swoje kompetencje podczas naukowych wyjazdów do Francji i Niemiec.

Pod koniec 1935 r. S. Kadyi wrócił do Jasła i rozpoczął pracę jako lekarz. Był jedynym okulistą od Gorlic po Bieszczady, zatem jego obecność na tym terenie znacznie podwyższyła dostęp miejscowej ludności do fachowych usług medycznych.

Jedną z jego pasji była szeroko rozumiana przyroda. Zajmował się paleontologią, geologią, botaniką, mineralogią, a i tak trzeba przyznać, że nie jest to zamknięty katalog nauk przyrodniczych, którym poświęcił praktycznie całe swoje życie.

Przyrodnicze zainteresowania wyniósł z domu i ze szkoły: ojciec zajmował się wypychaniem ptaków, posiadał wiele preparatów anatomicznych, gromadził rozmaite owady, a kolekcja była systematycznie uzupełniana przez brata Henryka.

Podczas nauki w jasielskim gimnazjum Kadyi był zachwycony nauczycielem zoologii Sebastianem Drozdem, który podczas lekcji z pasją opowiadał o przyrodniczych zagadnieniach. Z historykiem i geografem – Romanem Molendą – odbywał piesze wędrówki przez Karpaty.

Zainteresowania przyrodnicze Kadyiego w żadnym wypadku nie można nazwać amatorskimi. Był odkrywcą owada Carabus Malachiticus - Hamper. Znaleziony przez Kadyiego żółw morski – odbity w karpackich łupkach menilitowych – stał się przedmiotem analizy przeprowadzonej przez Mariana Młynarskiego w artykule Glarichelys knorii (Gray) - a chelonid from Carpathian menilitic shales (Poland), który został opublikowany w czasopiśmie „Acta Paleontologica Polonica”. Autor artykułu tak wspomina S. Kadyiego: Znaliśmy się z dr St. Kadyiem od 1954 roku. Należał do bardzo zacnych i szlachetnych ludzi; był bezpośredni, serdeczny, uczynny. Znał bardzo dobrze florę Polski, zoologię – zwłaszcza owady, które kolekcjonował.

Naturalnie dobrze znał się na skałach i minerałach. Jest to zadziwiające, iż doktor medycyny, i to okulista, tak pasjonował się geologią, a zwłaszcza paleontologią.

Kadyi prowadził ożywioną korespondencję z przedstawicielami świata nauki, w której roztrząsano rozmaite, specjalistyczne kwestie. Ofiarowano mu prace naukowe. Sam był członkiem wielu towarzystw naukowych, m.in. Polskiego Towarzystwa Geologicznego i Polskiego Towarzystwa Okulistycznego.

Pasją S. Kadyiego było kolekcjonowanie dzieł sztuki i starodruków. Posiadał duże zbiory: zegarów, które najstarsze sięgały XVII w., monet od epoki starożytnej do wieku XIX, mebli i obrazów.

Kadyi kolekcjonował też militaria. W jego zbiorach można wyróżnić cztery strzelby i pistolety skałkowe z XVII w. Zbierał również broń białą, m.in. szable noszone kiedyś przez urzędników austriackich.

Bogaty księgozbiór świadczył o rozległych zainteresowaniach dr Kadyiego, ale także o jego zacięciu bibliofilskim. Do najstarszych druków przechowywanych w Muzeum Regionalnym w Jaśle należy łacińskie Pismo Święte z 1479 r., oraz przekłady polskie Jana Leopolity i Jakuba Wujka z II poł. XVI w.

Kadyi gromadził także książki o tematyce medycznej i przyrodniczej. Do najstarszych należy niemiecka edycja zielnika Matthiolego i Camerariusa z 1678 r., zbiór twierdzeń i sentencji Hipokratesa, oraz opis przyrodniczych odkryć Physica curiosa.

Wśród zainteresowań doktora była także sztuka ludowa. W jego zbiorach znajdują się obrazy, drzeworyty, rzeźby i ceramika To właśnie w tej dziedzinie najdobitniej objawiała się „kadeyiowska filozofia kolekcjonowania”. W jednym z artykułów pisał: Był okres, kiedy nikt nie interesował się sztuką ludową i wprost wyśmiewano się ze mnie, że z wędrówek tatrzańskich przywoziłem fotografie obrazów na szkle, które potem kopiowałem, posługując się pantografem, gdyż kiepski ze mnie rysownik. Zainteresowaniu kulturą ludową na pewno sprzyjała długoletnia przyjaźń Kadyiego z wybitnym etnografem Franciszkiem Kotulą.

Trzeba zaznaczyć, że duża część zbiorów S. Kadyiego przepadła w czasie wysiedlenia i zniszczenia Jasła końcem 1944 r. Swoje zbiory starał się on później odtworzyć, co – jeśli tylko w małym procencie – nadal stanowi imponujące świadectwo dziedzictwa kulturowego Jasła i regionu.

W uznaniu zasług dr Kadyiego na polu medycyny, ale także całokształtu działalności społecznej i naukowej, Kolegium Rektorskie Akademii Medycznej im. Mikołaja Kopernika w Krakowie 2.VI. 1976 r. podjęło decyzję o uroczystym odnowieniu dyplomu doktora z okazji 50-lecia uzyskania stopnia. Uroczystość odbyła się 23.VI.1976 r. Promotor odnowionego doktoratu prof. dr hab. Helena Żygulska-Mach wskazała na dokonania S. Kadyiego na polu okulistyki, nie tylko w kwestii usług medycznych świadczonych miejscowej ludności, ale także prowadzenia badań naukowych. Oprócz osiągnięć zawodowych wymieniała także liczne zainteresowania przyrodnicze, które objawiały się w unikatowych znaleziskach paleontologicznych. Stanisław Kadyi zmarł nagle 4 XII 1980 r. w Jaśle i został pochowany w grobie rodzinnym na jasielskim starym cmentarzu. Ponieważ dr Kadyi nie miał dzieci, w testamencie zapisał dom wraz z częścią zbiorów miastu i zostało to przekazane Muzeum Regionalnemu w Jaśle. Ulicę przy której mieszkał nazwano jego imieniem. W uznaniu zasług nadano mu tytuł Honorowego Obywatela Miasta Jasła. Jest patronem współpracującego z jasielskim Muzeum Koła Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego w Jaśle.

W 1970 został odznaczony odznaką „Za opiekę nad zabytkami” i odznaką „Zasłużony dla województwa rzeszowskiego”.

W 1978 został wpisany do „Księgi zasłużonych dla województwa krośnieńskiego”.

.

Stanisław Kadyi. Wystawa z okazji 50-lecia Muzeum Regionalnego w Jaśle – film

 

Pamięci hojnego darczyńcy – film

 

 

 

 

 

 

Foto: J.Nowak