Gen. Józef Haller von Hallerburg.

Haller von Hallenburg Józef ur.13.VIII.1873 Jurczyce, zm.4.VI.1960 Londyn.

Do 1882 na wsi kult NMP, Sodalicja Mariańska, Tercjarz Franciszkański ( rezydent), patriotyzm.

Ojciec Henryk 1830 – 1889 powstaniec styczniowy Komitet Galicji Zachodniej.

Stryjeczny brat Stanisław Haller gen. dyw. W. P. zamordowany w Starobielsku.

Od 1882 Lwów szkoła realna niższa, Koszyce wyższa, Hranice,

1894 Wydział Artylerii – Akademia Techniczna Wiedeń.

1895 – 1910 XI pułk artylerii Lwów.

1903 Aleksandra Sala żoną, 1906 syn Eryk.

1910 występuje jako kapitan występuje z armii CK, zarządza majątkiem teścia „nie mogąc się niczego więcej nauczyć opuszczam ją, by w inny sposób służyć ojczyźnie… ( Haller „Pamiętniki…)”

1913 Komendant Polowych Drużyn Strzeleckich i insp. Tow. Kółek Rolniczych. Celem działalności wojskowej i politycznej „wolna Polska z własnym wojskiem”.

1914 – 1917 w Legionach Polskich.

Od 27.VIII.1914 w Legionie Wschodnim gen. A. Pietraszkiewicza we Lwowie, Mszanie Dolnej, odmowa przysięgi CK, rozwiązanie Leg. Wsch.

Do IX. 1914 ppłk. Dowodzi 3 pułkiem II bryg. Legionów z Krakowa na Węgry – przełęcze karpackie, walki z kozakami: Marmorasz Sziget.

29.IX.1914 Rafajkowa, od 24.I.1915 ataki Rosjan – 50% straty (Karpaty).

29.II.1915 awans na płk. (dowodzi 1 tys. legionistów)

V.1915 wypadek samochodowy pod Częstochową, roczna rekonwalescencja.

1914 – 1915 dowodzi przez 9 mies. na I linii frontu.

Wiosna 1916 w Radzie Płk. W opozycji wobec Kryzysu Przysięgowego CK.

VII.1916 jako brygadier dowódcą II Bryg. Legionów Polskich ( 2,5 tys. żołn.).

Na charakter i postawę Hallera wpływa patriotyzm i religijność żarliwa. Słynne wśród legionistów „wartości duchowe i moralne” zastępują slogany „honoru oficera i munduru”, m.in. dowódca płaci na wsi za rekwizycje, reaguje na niesubordynację, ceni współpracę i dyscyplinę (Haller „Pamiętniki…”)

Po złożeniu przysięgi Wilhelmowi II dowódca II brygady Polskiego Korpusy Posiłkowego 1917 – 1918 (w 1917 jedynie 1 mies. na linii frontu).

15.II.1918 protestuje przeciwko Traktatowi Brzeskiemu po bitwie pod Rarańczą połączył się z polskimi formacjami w Rosji (Karolowi II i Wilhelmowi II odsyła „żelazną koronę” i „Żelazny krzyż” w proteście). Zostaje dowódcą 5 dywizji Strzelców Polskich, a od 28.III.1918 II Korpusu Polskiego na Ukrainie ( 7.IV.1918 nominacja na generała).

10.V.1918 Niemcy pod Kaniowem rozbijają Korpus. Haller jako „Mazowiecki” przedostał się przez Kijów do Moskwy, gdzie staje na czele Polskiej Komisji Wojskowej.

W  VII.1918 przez Murmańsk dotarł do Francji, gdzie 4.X.1918 z polecenia Pol. Kom. Narod. (PKN) przejął z rąk L. Archinarda dowództwo Armii Polskiej (Armii Błękitnej we Francji) – 36 tys. jeńców armii CK i Niemiec, 23 tys. wychodźców z Ameryki (USA), samodzielnej współwalczącej armii polskiej od VII.1918. 1 dyw. Strzelców Polskich walczy w Wegezach i Szampanii.

Od XI. 1918 liczebność Armii Hallera wynosiła ponad 100 tys.

IV – VI.1919 wraz z całym wyposażeniem ( samochody, broń pancerna) przetransportowano do Polski. Haller przybył do Warszawy 21.IV.1919. Sztab W.P. powierzył mu funkcję dowódcy Frontu Galicyjskiego na czele „Błękitnej Armii”. Zwycięża w walkach polsko – ukraińskich w Galicji Wschodniej: Wołyniu po rzekę Zbrucz.

W X.1919 objął dowództwo Frontu Pomorskiego w celu zajęcia Pomorza Gdańskiego przyznanego Traktatem Wersalskim Polsce.

16.I 1920 16 dywizja zajmuje Toruń, z drugiej strony Mława, Działdowo, Grudziądz.

10.II.1920 Haller z min. Wojciechowskim w Pucku dokonuje słynnej ceremonii Zaślubin Polski z Bałtykiem.

11.II.1920r.  przybył do Wielkiej Wsi u nasady Płw. Helskiego. Klifowy brzeg zwieńczony Latarnią Rozewia. Od gospodarza Torlińskiego kupuje 20 ha na osiedle Letniskowe Hallerowo, miniaturę Sopotu.

1920 Generalny Inspektor Armii Ochotniczej, w Bitwie Warszawskiej dowódca Frontu Północnego.

1920 – 1926 Generalny Inspektor Artylerii.

VII – VIII.1920 członek Rady Obrony Państwa.

1920 – 1923 przewodn.  ZHP. 1920 – 1926 Prezes Gł. PCK. 1922 – 1923 poseł Sejmu I kadencji z listy Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej, jako poseł Narodowej Demokracji.

Potępił przewrót majowy J. Piłsudskiego, w wyniku czego 31.VI.1926 r. przeniesiony w stan spoczynku. Był nieprzejednanym przeciwnikiem J. Piłsudskiego i sanacji. Łączyły go silne związki z Obozem Nar. Dem. i Obozem Wielkiej Polski. Współzałożyciel i działacz Frontu Morges.

1936 – 1939 obok gen. W. Sikorskiego, W. Witosa, W. Korfantego, oraz I. J. Paderewskiego.

Członek R. N. Stronnictwa Pracy od 1937 r.

W latach 20-tych osiedlił się na Pomorzu w majątku Gorzuchowo k. Chełmna.

W 1933 r. odbył podróż do USA z misją udzielenia pomocy weteranom „Błękitnej Armii”.

Po wybuchu wojny 1939 opuścił Gorzuchowo, Pomorze i Polskę i przez Rumunię, Francję i Hiszpanię przedostał się do Anglii, gdzie wszedł do rządu jako minister bez teki.

1939/40 w Ameryce zachęca Polonię do W.P. we Francji.

1940 – 1943 minister oświaty w Londynie, gdzie pozostał i osiedlił się. Żyje bardzo skromnie.

Józef Haller odznaczony Orderem Orła Białego, Krzyżem Virtuti Militari i Krzyżem Walecznych.

Po śmierci 4.VI.1960  pochowany w Londynie na cmentarzu Gunnersbury. 23.VI.1993 spoczął w krypcie kościoła garnizonowego św. Agnieszki a Krakowie.

J. Haller budził żywą niechęć piłsudczyków za życia, ale również obecnie wśród lewicy i liberałów kwestionujących jego zasługi dla Polski, patriotyzm, uczciwość, prawość. Dla nich jest wzorcem negatywnym, naznaczonym stygmatem antysemityzmu i ksenofobii. Nienawiść do współobywateli żydowskich zaowocowała prześladowaniami w Armii Ochotniczej w 1920 r. i moralną odpowiedzialnością za mord na Narutowiczu (Dawid Warszawski „Plama na błękicie” G.W. 18.V.1993, R. Makłowicz G.W. 8.VI.1993).

W spojrzeniu na wkład wojskowych w budowę R. P. w 1918 r. obok J. Piłsudskiego na pierwszy plan wysuwa się gen Józef Dowbór Muśnicki, Tadeusz Jordan Rozwadowski i Józef Haller de Hallenburg. Dwa pierwsi przeszli szkoły oficerskie, zdobywali szlify generalskie w czasie wojny, mieli wieloletnie doświadczenie w regularnej armii. Dowbór Muśnicki zawsze podkreślał: mam uzasadnione uprzedzenia do „Legionów”, wolontariuszy i armii ochotniczych. Dowodziłem zawsze regularnymi formacjami. Haller ze służby w armii CK odszedł w 1910 r., w 1914 r. jest kapitanem rezerwy, który zostaje dowódcą II brygady Legionów. Gwałtowna zmiana statusu Hallera nastąpiła dopiero we Francji awansem na gen. dyw.

Zasługą Hallera było to, że wrócił z „błękitną armią” do kraju i podporządkował się rozkazom Piłsudskiego przyspieszając zjednoczenie i unifikację wojska. W czasie krytycznych chwil wojny z Rosją Radziecką Haller został przewodniczącym ZHP i PCK, co go wyróżniało jako współorganizatora Armii Ochotniczej. Pozytywnie należy ocenić jego rolę jako dowódcy w bitwie nad Bugiem i w pierwszej fazie bitwy warszawskiej. Popełnił jednak poważne błędy po 15.VIII.1920r. (jego działanie akceptował szef Sztabu Generalnego), które zdyskwalifikowały go u Marszałka. Nie stał się czołową postacią w armii, ponieważ nie miał predyspozycji do czołowej pozycji w strukturze wojska jako dowódca Armii. Generalny Inspektor Artylerii to optymalne rozwiązanie dla bardzo ambitnego dowódcy, o którego awansie decydują nie tyle umiejętności wojskowe i polityczne, ile zbiegi okoliczności nieumniejszające wartości i patriotyzmu osoby.

Kazimierz Świtalski w 1916 r. „…autorytetem jest Haller, człowiek uczciwy, ale słabo ulegający wpływom, skłonny do zbyt daleko idącej uległości wobec przeciwników, a przez to niechętny radykalnemu stawianiu kwestii. Człowiek operujący najrozleglejszymi ideami, mówiący zawsze jak na zgromadzeniu, a nieposiadający zmysłu praktycznego realizowania idei…”

 

Opr. Jerzy Bieńkowski

 Warto również przeczytać:

 

 

Gen. Józef Haller (1873-1960) patriota, żołnierz, polityk

 

PAWEŁ KOSIŃSKI, IPN – BŁĘKITNA ARMIA