Roman Dmowski.
Zasługą Romana Dmowskiego (1864 – 1939) było przeistoczenie Ligi Polskiej (1887), organizacji tajnej kadrowej w Ligę Narodową (1893) potężną organizację masową, ruch narodowodemokratyczny – endecję.
Ruch narodowo-demokratyczny w zgodzie z interesem narodowym stała się legalnym w trzech zaborach Stronnictwem Demokratyczno Narodowym (1897).
W 1902 r. ukazuje się jedna z najważniejszych książek Dmowskiego – „Myśli nowoczesnego Polaka”. Zawiera podstawową wykładnię zasad, jakimi miał się od tego czasu kierować niezmiennie ruch narodowy. Sens tej wykładni zawarty we wstępie do patriotycznych obowiązków Polaków wobec własnej ojczyzny: „Jestem Polakiem – więc mam obowiązki polskie: są one tym większe i tym silniej się do nich poczuwam, im wyższy przedstawiam typ człowieka.
Jestem nim nie dlatego tylko, że mówię po polsku, że inni mówiący tym samym językiem są mi duchowo bliżsi i bardziej dla mnie zrozumiali, że pewne moje osobiste sprawy łączą mnie bliżej z nimi, niż z obcymi, ale także dlatego, że obok sfery życia osobistego, indywidualnego znam zbiorowe życie narodu, którego jestem cząstką, że obok swoich spraw i interesów osobistych znam sprawy narodowe, interesy Polski, jako całość, interesy najwyższe, dla których należy poświęcić to, czego dla osobistych spraw poświęcić me wolno.
Jestem Polakiem – to znaczy, że należę do narodu polskiego na całym Jego obszarze i przez
cały czas jego istnienia zarówno dziś, jak w wiekach ubiegłych i w przyszłości; to znaczy, że czuję swą ścisłą łączność z całą Polską: z dzisiejszą, która bądź cierpi prześladowanie, bądź cieszy się strzępami swobód narodowych, bądź pracuje i walczy, bądź gnuśnieje w bezczynności bądź w ciemności swej.
„Myśli nowoczesnego Polaka” są arcydziełem polskie myśli politycznej w głównym zarysie po upływie wieków nadal aktualne w niepodległej Polsce, gdzie naród odzyskuje tożsamość. Dmowski nie uważał, że naród Polski jest szczególnym narodem, ale jak inne narody ma prawo do obrony kluczowych praw i interesów w swoim kraju co jest lekcją patriotyzmu.
Po wojnie 1905 r. i rewolucji w Rosji Dmowski jako wytrawny polityk zaleca współpracę z słabnącą Rosją. Cały swój program polityczny zawarł w publikacji „Niemcy, Rosja i kwestia polska” z 1908 r. Dokonał w niej obiektywnej analizy sytuacji politycznej Polski między Rosją i Niemcami. /Jest arcydziełem publicystyki politycznej – Adolf Bocheński „Między Niemcami a Rosją”/.
Roman Dmowski w 1917 r. utworzył w Paryżu Komitet Narodowy Polski z działami trzech zaborów. 29.VI.1919 r. Dmowski obok Paderewskiego jako sygnatariusz podpisuje w imieniu Polski Traktat Wersalski w formie prawno międzynarodowej uznający Polskę jako państwo. W 1923 r. Dmowski pełni funkcję ministra spraw zagranicznych.
W 1925 r. ukazała się praca „polityka polska i odbudowanie państwa”. W 1927 r. ukazała się rozprawa Dmowskiego „Kościół, Naród i Państwo”, która w głównym zarysie pozostaje aktualna do dziś. Dmowski, mimo że sam przez pewien czas stracił wiarę i powrócił do Kościoła pod koniec życia, zrozumiał znaczenie tradycyjnej religii chrześcijańskiej dla zdrowego rozwoju społecznego w formie Katolickiego Państwa Narodu Polskiego.(…) rozważania Ks. Józefa Warszawskiego T.J. majora AK „Myśl jest bronią” DP 1989 – Ojciec Paweł – Bóg Honor Ojczyzna – Antyk 1997. Podstawy ideologiczne nie uległy większym zmianom do końca jego życia, z wyjątkiem znacznej ewolucji w kwestii organizacji państwa i społeczeństwa od idei pozytywizmu do zachwytu nad brytyjskim konserwatyzmem. Stale aktualna myśl „Katolicyzm nie jest dodatkiem do polskości, zaawizowaniem jej w pewien sposób, ale tkwi w jej istocie, stanowiąc jej istotę. Usiłowanie oddzielenia katolicyzmu od polskości, oderwanie narodu od religii i Kościoła jest niszczeniem samej ISTOTY NARODU POLSKIEGO.
Opr. Jerzy Bieńkowski
Lektura uzupełniająca:
„MYŚLI NOWOCZESNEGO POLAKA”
„Niemcy, Rosja i kwestia polska”
„ KOŚCIÓŁ NARÓD I PAŃSTWO” „Polityka polska i odbudowanie państwa”