45-LECIE POWOŁANIA MKZ NSZZ „SOLIDARNOŚĆ” W JAŚLE.
Strajki na Lubelszczyźnie, w Tarnowie, Sanoku, a później na Wybrzeżu i w całej Polsce w lipcu i sierpniu 1980 r. miały bezpośredni wpływ na zachowania załóg jasielskich zakładów pracy. Postulaty i przerwy w pracy miały miejsce w takich zakładach, jak: przedsiębiorstwo Państwowa Komunikacja Samochodowa Oddział Jasło (główny organizator – Kazimierz Dubas), Huta Szkła Technicznego w Jaśle (Jan Hap), Zakłady Płyt Wiórowych w Jaśle (Mieczysław Maciechowski), Wojewódzki Związek Kółek i Organizacji Rolniczych z/s w Jaśle (Leszek Twaróg), później także w innych.
Wraz z upływem kolejnych tygodni i powstaniu wielu komitetów założycielskich w zakładach pracy Powiatu Jasielskiego, zgodnie z przyjętą na szczeblu ogólnopolskim zasadą terenowej, a nie branżowej struktury Związku, zaczęto powoływać lokalne komitety założycielskie, skupiające komórki związkowe z danego terenu, także w naszym powiecie.
25 października 1980 r. w sali Zakładowego Domu Kultury Zakładów Tworzyw Sztucznych „Gamrat – ERG” w Jaśle (tzw. „Chemik”) przy ul. 3 Maja 1 odbyło się pierwsze spotkanie przedstawicieli jasielskich zakładów pracy zainteresowanych powołaniem struktury związkowej o zasięgu ponadzakładowym (ok. 70 osób). W zebraniu tym, poza wymienionymi w dalszej części tekstu osobami wybranymi do MKZ – u, wzięli udział m.in.: ks. dr Stanisław Marczak, Kazimierz Famurat, Jan Sarzyński – Rejon Dróg Publicznych, Adam Łukowicz – Spółdzielnia Transportu Wiejskiego, Jan Forystek – Spółdzielnia Mieszkaniowa, Zofia Nowak – Liceum Ogólnokształcące (teraz: I LO w Jaśle), Henryk Mruk – Pektowin, Sylwester Świerz – Przedsiębiorstwo Budownictwa Rolnego, Emil Mastej – Stowarzyszenie PAX Oddział w Jaśle, Marian Myśliwiec – Krośnieński Kombinat Budowlany, Stanisława Szerląg – NBP Oddział w Jaśle, Roman Gumiński – MKS w Jaśle, Feliks Źrebiec i Bolesław Czarny – Zespół Szkół Zawodowych Nr 1, Emil Hendzel – Szkoła Podstawowa Nr 3, Stanisław Kopera – PKS, Stanisław Sobol – Foto Optyka, Józef Mazur – Spółdzielnia Kółek Rolniczych w Brzostku, Eugeniusz Kowalski – Zakłady Cukiernicze w Brzostku.
Przedstawiciele jasielskiego PKS – u przybyli na zebranie samochodem udekorowanym w biało – czerwone barwy, a ich przejazd przez miasto wzbudził duże zainteresowanie mieszkańców. Pomysłodawcą i „reżyserem” tego przejazdu był wspominany już Kazimierz Famurat, który był nieformalnym doradcą Kazimierz Dubasa – głównego organizatora Związku na naszym terenie w jesieni 1980 r.
Spotkanie rozpoczęło się od poprowadzonej przez ks. S. Marczaka modlitwy oraz odśpiewania hymnu narodowego. Prezydium zebrania tworzyli: Kazimierz Dubas, Kazimierz Famurat, Stanisław Galon, Janina Henzel, Stanisław Kopera, Leszek Ochyl i Leszek Twaróg. Za stołem prezydialnym siedział także ks. dr Stanisław Marczak.
Po przyjęciu zaproponowanego przez K. Dubasa porządku obrad, obecni na sali przedstawiciele jasielskich zakładów pracy informowali o stanie zakładowych organizacji powstającego związku, jego liczebności, nazwiskach najbardziej aktywnych działaczy.
Ponieważ dzień wcześniej Sąd Wojewódzki w Warszawie wprowadził samowolnie zmiany w Statucie „Solidarności” (skreślono prawo do strajku, dopisano stwierdzenie o kierowniczej roli PZPR), więc Leszek Ochyl zaproponował, by tej sprawie poświęcić trochę czasu. Leszek Twaróg przypomniał najważniejsze, a szczególnie te zmienione przez sąd, punkty, krótko je omawiając i odpowiadając na pytania.
Na tym spotkaniu powołany został Międzyzakładowy Komitet Założycielski (MKZ) NSZZ „Solidarność” w Jaśle. Oto jego skład:
przewodniczący – Kazimierz Dubas (PKS w Jaśle),
wiceprzewodniczący – Stanisław Galon (ZTS „Gamrat – Erg”)
i Leszek Twaróg (Wojewódzki Związek Kółek i Organizacji Rolniczych z/s w Jaśle),
sekretarz – Teresa Szmigielska (Okręgowy Zakład Transportu i Maszyn Drogowych w Jaśle)
skarbnik – Janina Henzel (PKS w Jaśle),
członkowie – Bogusław Gładysz (Zakłady Płyt Wiórowych w Jaśle), Ryszard Grabowski (Ośrodek Remontowo – Budowlany Lasów Państwowych w Jaśle), Jan Hap (Huta Szkła Technicznego w Jaśle), Andrzej Kachlik (Rafineria w Jaśle), Leszek Ochyl (Zespół Opieki Zdrowotnej w Jaśle), Kazimierz Poniatowski (Liceum Ogólnokształcące w Jaśle), Edward Rolski (Przedsiębiorstwo Poszukiwań Nafty i Gazu w Jaśle), Stefan Sochacki (Zakład Weterynarii w Jaśle). Mam zdjęcie przedstawiające osoby przy stole prezydialnym i krzyżem na tym stole.
Przewodniczącymi komisji zakładowych największych jasielskich zakładów pracy, oprócz wyżej wymienionych, byli wówczas lub w najbliższej przyszłości zostali nimi wybrani: Zakłady Przemysłu Owocowo – Warzywnego „Pektowin” – Wojciech Kawa, Zakłady Płyt Wiórowych – Bogusław Gładysz, Przedsiębiorstwo Poszukiwań Nafty i Gazu – Leon Tomasik, Rejon Dróg Publicznych – Jerzy Frączek, Wojewódzka Spółdzielnia Spożywców „Społem” O/Jasło – Ryszard Maciejowski, placówki oświatowe – Marek Siarkowicz(z Biecza), Zjednoczone Zespoły Gospodarcze w Tarnowcu- Stanisław Gałuszka.
W początkowym okresie jasielski MKZ miał siedzibę w budynku przedsiębiorstwa PKS przy ul. Przemysłowej 6. Po pewnym czasie władze miejskie przyznały jasielskiej strukturze związkowej lokal przy ulicy Puszkina 4 (teraz Franciszkańska). Były to najpierw dwa, a potem trzy małe pokoje, o łącznej powierzchni ok. 50 m2, na trzecim piętrze. Przydzielony telefon miał numer 31 25, a telefax 065 544.
Głównym zadaniem, zwłaszcza w początkowym okresie działalności MKZ – u, głównym zadanie tej struktury była przede wszystkim pomoc mniejszym zakładom pracy w powstaniu komitetów założycielskich, umożliwienie kontaktu z powstającymi strukturami regionalnymi (w przypadku Jasła: z Podkarpackim Regionalnym Komitetem Założycielskim) w celu nawiązania współpracy i wzajemnego współdziałania. MKZ zapewniał także wzajemny obustronny przepływ informacji od komisji zakładowych do struktur regionalnych oraz ogólnopolskich. Ważnym zadaniem było też reprezentowanie pracowników i ogólnie biorąc społeczeństwa danego terenu w rozmowach z lokalnymi władzami samorządowymi i wymuszanie na nich realizacji postulowanych oczekiwań społecznych.
W Jaśle i okolicach (Biecz, Brzostek, Dębowiec, Kołaczyce, Lipinki, Nowy Żmigród, Przysieki, Skołyszyn, Tarnowiec, Trzcinica) do „Solidarności” zapisała się zdecydowana większość pracujących, choć władze podejmowały różne działania, aby ograniczyć zasięg i liczebność Związku. Po przejściu jasielskich struktur związkowych do Regionu Małopolska (decyzja 5 maja 1981 r. na spotkaniu przedstawicieli komisji zakładowych z prawie 80 zakładów pracy naszego terenu) i przeprowadzeniu dokładnej ewidencji, okazało się, że w powiecie jasielski do NSZZ „Solidarność” należało około 30 tys. osób, co stanowiło zdecydowaną większość pracujących. W niektórych zakładach przynależnych do „Solidarności” było prawie 100 % pracowników. W największym zakładzie pracy w naszym rejonie, w Gamracie, do „Solidarności” należało 3018, czyli 94,6 % pracowników.
Do powstania „Solidarności” w naszym rejonie, oprócz osób, które wcześniej wymieniłem, w istotnym stopniu przyczynili się: ks. Stanisław Kołtak oraz Marian Matysik.
Kilka miesięcy później (dokładnie: 28 lutego 1981 r.), po zakończeniu początkowego okresu organizacji komisji zakładowych, powołano 11 – osobową Międzyzakładową Komisję Porozumiewawczą NSZZ „Solidarność” w Jaśle, która przejęła zadania MKZ – u powiększone o coraz trudniejszą współpracę, a nieraz wprost o starcia, z władzami zakładowymi, lokalnymi czy wręcz ogólnopolskimi, gdy trzeba było przeciwdziałać antyzwiązkowym posunięciom tych władz.
25.10.2025 – w 45. rocznicę powołania Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego (MKZ) NSZZ „Solidarność” w Jaśle, w sali historycznej w I LO (sala 01), w której kol. Jerzy Bieńkowski przygotował wystawę dotyczącą tego wydarzenia i związku „Solidarność”, odbyło się spotkanie z udziałem: działaczy „Solidarności” uczestniczących w powołaniu MKZ lub będących działaczami „Solidarności” w tamtym okresie – Maria Czeszyk (w 1980 r. pracownik Gamratu), Adam Fortuna (Gamrat), Bogusław Gładysz (Zakłady Płyt Wiórowych), Jan Hap (Huta Szkła w Jaśle), Bogdan Kalityński (Gamrat), Andrzej Lechowski (PKP), Zofia Nowak (I Liceum Ogólnokształcące), Antoni Pikul (Ośrodek Remontowo – Budowlany Lasów Państwowych), Krystyna (Osika) Olszewska (wówczas uczennica I LO, zaangażowana działalność nielegalną w stanie wojennym), Bolesław Potyrała (PPNiG), Mieczysław Urban (Podkarpackie Zakłady Rafineryjne), Antonina Wilisowska (Szkoła Podstawowa Nr 7); członkowie Stowarzyszenia „Solidarni w Jaśle – J. Bieńkowski, H. Bilski, S. Dołęga, R. Gajewski, Z. Gondek, J. Hap (także uczestnik zebrania w 1980 r.), S. Homlak, J. Lenartowicz (prowadzący spotkanie rocznicowe), J. Miśkowicz, J. Nowak, K. Poniatowski (uczestnik spotkania w 1980 r.), K. Rozenbeiger.
Ponadto uczestniczyli: Andrzej Papciak – pracownik Starostwa Powiatowego w Jaśle, odpowiedzialny za oświatę, Krzysztof Fal – przewodniczący Zarządu Regionu Podkarpacie NSZZ „Solidarność”, Paweł Pietrusza – przewodniczący jasielskiego Oddziału ZR Podkarpacie NSZZ „S”.
Po powitaniu uczestników przez P. Pietruszę i K. Poniatowskiego (w imieniu i z upoważnienia dyrekcji I LO), uczczono minutą ciszy zmarłych – uczestników tamtego historycznego spotkania. Ich nazwiska przypomniał Prezes K. Rozenbeiger. Potem K. Poniatowski krótko przypomniał okoliczności i przebieg tamtego zebrania.
Główna część spotkania to były osobiste wspomnienia jego uczestników. Wspomnieniami tymi dzielili się kolejno: Z. Nowak, J. Hap, A. Pikul, K. Olszewska, A. Fortuna, B. Gładysz, A. Lechowski, B. Potyrała, B. Kalityński, M. Czeszyk. Niektórzy z nich kilkakrotnie prosili o głos i uzupełniali swoje wspomnienia, a także poruszali niektóre aspekty obecnej sytuacji w Polsce. Głos zabrali także: K. Fal, Z. Gondek. Na koniec wystąpił organizator wystroju sali J. Bieńkowski, który w szerszym, historycznym aspekcie przedstawił tamto wydarzenie, a także przypomniał kilka innych istotnych wydarzeń z historii Polski i świata. Potem były jeszcze rozmowy kuluarowe i zadeklarowana chęć uczestnictwa w następnych takich spotkaniach.
Kazimierz Poniatowski
Foto: J.Nowak